Search archives


Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu
Former title of the collection: - brak danych -	Dates: 1913-1954
Foreign language title of the collection: - brak danych -	Dates: 1913 - 1954
Name of the creator: - brak danych -	Access conditions: tak
Category: administracja ogólna - akta gmin i gromad	Languages: polski rosyjski

Finding aids

Type of finding aid	Control inventory	Additional information
inwentarz książkowy	Yes	- brak danych -

History of the creator Pierwszym aktem prawnym, który dał podstawę do powstania i zorganizowania samorządu gminnego w Polsce był dekret o tymczasowej organizacji dla gmin z dnia 23 II 1809 r. wydany przez Fryderyka Augusta suwerena Księstwa Warszawskiego. Według tego dekretu władzę administracyjną na wsi miał sprawować wójt mianowany przez prefekta na wniosek podprefekta. Wójt miał być wybierany z pomiędzy obywateli umiejących czytać i pisać, a ponieważ rzadko się zdarzało aby ktoś inny poza właścicielem wsi umiał czytać lub pisać, dlatego przeważnie właściciel wsi mianowany był wójtem. Początkowo urząd wójta mógł być sprawowany przez jedną osobę dla kilku gmin. Wójt mianował swych zastępców czyli sołtysów za zezwoleniem i potwierdzeniem podprefekta. Do obowiązków wójta należało: podawanie do wiadomości rozporządzeń rządowych, administrowanie i dozór nad majątkiem gminnym, dozorowanie i kierowanie robotami publicznymi, współdziałanie przy rozkładzie danin i ciężarów, utrzymywanie i prowadzenie ksiąg ludności, nadzór nad warunkami zdrowotnymi w gminie, sądzenie drobnych przewinień i egzekwowanie drobnych kar. Wójt w imieniu państwa, sprawował władzę wykonawczą, administracyjną, policyjną i sądowniczą. Jako urzędnik państwowy prowadził kancelarię gminną. Akta z tego okresu, wytworzone przez kancelarię wójta, noszą nazwę "Akta Wójta Gminy". Do pomocy wójta powoływane były tzw. rady wiejskie. Następny dekret dotyczący gmin ukazał się po utworzeniu Królestwa Polskiego. Wydał go namiestnik Zajączek w dniu 5 II 1816 r. a dotyczył określenia minimalnej wielkości gminy. Gmina miała liczyć co najmniej 10 dymów. Wójt, jak dotychczas miał do pomocy sołtysów, mógł też mianować swego zastępcę, za zgodą Komisji Wojewódzkiej, za którego był całkowicie odpowiedzialny tym czasie do obowiązków wójta należało: przestrzeganie bezpieczeństwa i porządku na terenie gminy, czuwanie nad moralnością i obyczajnością obywateli, nadzór nad robotami publicznymi, utrzymywanie w dobrym stanie dróg i mostów, coroczny spis obywateli itp. 30 maja 1818 r., ukazało się prawo o wójtach, mocą którego właściciele wsi stawali się wójtami z prawa.. Akta gminne wyprodukowane w kancelarii wójta lub jego zastępcy nosiły nazwę "Akta Urzędu Wójta Gminy". W kancelarii akta dzieliły się na działy: administracyjny, wojskowo-policyjny i skarbowy. Poszczególne wydziały dzieliły się na sekcje np. w wydziale administracyjnym były sekcje: administracyjna i oświecenia publicznego, w wojskowo-policyjnym: sekcja wojskowa i sekcja policyjna, w skarbowym, sekcja leśna. Taka struktura organizacyjna przetrwała w zasadzie bez poważniejszych zmian do roku 1864, a nawet do 1870. Na mocy ukazu z dnia 3/15 marca 1859 r. w miejsce dawnych małych gmin zostały wprowadzone znacznie większe, a mianowicie najmniejsza gmina musiała składać się nie z 10 a co najmniej z 50 domów. Ukaz ten pozbawił wielu drobnych właścicieli, pełniących funkcje wójtowskie, dotychczasowych urzędów, gdyż zachodziła potrzeba wyboru spośród nich jednego na stanowisko wójta. W wypadku, gdy nie można było podać odpowiedniego kandydata na to stanowisko wówczas Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych wyznaczała i przysyłała swojego kandydata na koszt wszystkich właścicieli i danej gminy. Podobnie jak w poprzednim okresie, wójt miał do pomocy radę gromadzką, która nie odgrywała poważniejszej roli oraz sołtysów, Ustawa z dnia 19 lutego/2 marca 1864 r. o urządzeniu gmin wiejskich wprowadziła nowy ustrój gminy wiejskiej i stworzyła samorząd gminny. Na administrację gminną składały się: 1. zebrania gminy 2.wójt gminy 3. Sołtysi 4.sąd gminy z ławnikami. Zebranie gminne składało się ze wszystkich pełnoletnich gospodarzy gminy posiadających prawem własności co najmniej trzy morgi i ziemi, Do zadań zebrania należało wydawanie uchwał. Zebrania miały, być zwoływane obowiązkowo 4 razy do roku. Prócz tego, w razie potrzeby, wójt mógł zwoływać zebranie w jakiejkolwiek bądź porze. Funkcje organu wykonawczego spełniał wójt z sołtysami, pisarzem gminnym i poborcą podatkowym. Wójt podlegał bezpośrednio Naczelnikowi Powiatowemu. zebranie gminne wybierało: wójta gminy, ławników, pisarza itp. Zebranie gminne podejmował uchwały w sprawach gospodarczych i innych dotyczących całej gminy, zakładania szkółek gminnych, ustanawiania i rozkładu składek gminnych i innych ciężarów odnoszących się do całej gminy. Ponadto miało nadzór nad działalnością urzędników gminnych i zarządzało majątkiem nieruchomym gminy. Uchwały zapadać miały jednomyślnie lub większością głosów. W wypadku, gdy zebranie gminne z jakichkolwiek przyczyn nie mogło wydać decyzji w sprawie rozkładu ciężarów skarbowych i gminnych, wówczas w tych sprawach decydował wójt wspólnie z ławnikami i sołtysami. Wójt był odpowiedzialny za całokształt pracy w obrębie gminy. Do obowiązków wójta w zakresie policyjnym należało: 1.ogłaszanie wszystkich rozporządzeń rządu 2.czuwanie nad spokojem i utrzymaniem porządku w gminie i przedsiębranie wszelkich środków gdyby taki został naruszony. 3.zapobieganie żebractwu, włóczęgostwu, wychwytywanie dezerterów i różnych zbiegów 4.informowanie władz o popełnionych przestępstwach 5. zapobieganie wszelkim klęskom żywiołowym 6. wykonywanie i egzekwowanie wyroków Sądu Gminnego. Do obowiązków wójta w sprawach gminnych i administracyjnych należało: 1.zwoływanie zebrania gminnego 2.przedkładanie zebraniu projektów uchwał 3.realizowanie uchwał zapadłych na zebraniach gminnych 4.utrzymanie w dobrym stanie dróg, mostów itp. 5.kontrola i nadzór nad urzędnikami gminnymi i sołtysami 6.wyznaczanie kwater dla wojska oraz dostarczanie podwód 7.zarządzanie funduszami gminy 8.wydawanie mieszkańcom gminy paszportów i zaświadczeń o zmianie miejsca zamieszkania 9. nadzór nad szkołami, szpitalami, karczmami i zbiegami. Ponadto do obowiązków wójta należało wypełnianie wszelkich poleceń Naczelnika Powiatu, Sędziego Pokoju i władz sądowych. Sołtys w obrębie gromady miał podobne uprawnienia jakie posiadał wójt w obrębie gminy.Za całokształt prac organizacyjno-kancelaryjnych w gminie odpowiedzialny był pisarz gminy. Zwiększony zakres działalności gminy wymagał nowego podziału czynności i opracowania wykazu akt. W roku 1868 wprowadzono nowy wykaz akt w języku rosyjskim, powszechnie obowiązujący w całym cesarstwie rosyjskim. Według tego wykazu wszystkie akta wyprodukowane przez urząd gminy zostały podzielone na dwie grupy: 1.nariady 2.dieła. Nariady były to akta o charakterze poruczonym. Dieła-to zwykłe akta urzędu gminnego. W wykazie akt zachowany był układ chronologiczno-rzeczowy. W układzie tym, w tamach każdego roku, pierwsze miejsce zajmowały nariady, następne dieła. Dalszą istotną zmianę w organizacji i działalności gmin wprowadza dekret o utworzeniu rad gminnych na terenie b. Królestwa Kongresowego z dnia 17 XI 1918 r. Na podstawie art. 2 tegoż dekretu, w każdej gminie zostały po-wołane rady gminne składające się z 12 członków z wójtem na czele, wybierane na okres 3 lat w tajnym głosowaniu. Do obowiązków rady gminnej należało: współpraca z wójtem, oraz kontrola nad jego czynnościami w sprawach samorządowych. Ponadto rada gminna zarządzała majątkiem gminy, prowadziła budowę i utrzymanie dróg, czuwała nad bezpieczeństwem osób i ich mienia, nad rozwojem rolnictwa, hodowlą, handlem i rzemiosłem, nad zdrowotnością publiczną oraz rozwojem oświaty. Władzą nadzorczą dla Rady Gminnej był Wydział Powiatowy. W okresie lat 1918-1933 na administrację gminną składało się: 1.zgromadzenie gminne, jako władza uchwałodawcza w sprawach samorządowych, zbierające się cztery razy do roku. 2.rada gminna, jako reprezentacja ogółu ludności, zwoływana przynajmniej raz w miesiącu. 3.wójt gminy, z którym Rada współpracowała i którego działalność w zakresie spraw samorządowych kontrolowała. 4.sołtysi, jako organ pomocniczy wójta na terenie gromady, podlegli mu służbowo, wykonując jego polecenia w sprawach administracji gminnej i rządowej, a równocześnie jako organ wykonawczy gromady, przez nią wybrany. Ustawa o częściowej zmianie samorządu terytorialnego z dnia 23 II 1933 r. przyniosła dalsze zmiany w organizacji samorządu. Na mocy art. 7 tej ustawy, zamiast zgromadzeń gminnych, weszły rady gminne, a wyboru radnych gminnych miały dokonywać odpowiednie kolegia wyborcze Ustawa wprowadziła podział organów gminnych na: 1.stanowiący i kontrolujący-rada gminna 2.zarządzający i wykonawczy-zarząd gminy z wójtem na czele. Z chwilą wejścia w życie ustawy kompetencje dawnego zebrania gminnego i część kompetencji rady gminnej dotyczącej kontroli działalności organów wykonawczych gminy tj. wójta przeszło na nową radę gminną, a zakres czynności dawnej rady w dziedzinie zarządzania przejął zarząd gminny. W myśl ustawy z 1933 r. rada gminna była organem stanowiącym i kontrolującym zarząd gminy, a zarząd gminy organem zarządzającym i wykonawczym. Zarząd działał kolegialnie, lub jednoosobowo. Do kolegialnego działania zarządu zastrzeżone były: przygotowanie sprawy, które miały być rozpatrywane przez radę, sprawy budżetu, własnego regulaminu pracy, opiniowanie innych regulaminów, decyzje związane z zaciąganiem pożyczek, umarzanie należności z tytułów publicznoprawnych itp. Uchwały były podstawą do działania wójta, który reprezentował gminę na zewnątrz. Wójt załatwiał jednoosobowo i pod osobistą odpowiedzialnością wszelkie czynności zlecone przez organa ustrojowe gminy, działając jako ciało wykonawcze władz rządowych i władz administracji ogólnej tzw. czynności poruczone. Członkami kolegium zarządu gminnego byli: wójt, podwójci i ławnicy. Do podejmowania uchwał niezbędna była obecność więcej niż połowy ustawowej liczby członków, a uchwały zapadały większości głosów. Rada Gminna mogła powoływać stałe lub czasowe komisje zarówno spośród mieszkańców gminy mających czynne prawo wyborcze jak i spośród członków rady zalecając im rozpatrywanie i opiniowanie spraw dotyczących administracji i gospodarki gminnej, oraz podejmowanie decyzji w zastępstwie rady w poszczególnych sprawach. Komisje mogły być również powoływane przez zarządy gminne. Miały one wtedy charakter opiniodawczy i wnioskodawczy w sprawach administracji i gospodarki gminy. Sekretarz gminy powoływany był na podstawie wniosku zarządu przez wójta, czuwał nad właściwym funkcjonowaniem kancelarii i uczestniczył w obradach zarządu i rady z głosem doradczym. Zarząd gminy składał się z następujących działów: 1.ogólno-organizacyjny 2.finansowo-budżetowy 3.gospodarki gminnej 4.administracji społecznej 5.administracyjny /sprawy poruczone/ Obszar gminy wiejskiej, o ile nie stanowili jednej miejscowości, dzielił się na gromady. Gromada zarządzała majątkiem gromadzkim i dysponowała dochodami z tych źródeł płynącymi. Ponadto gromada współpracowała z gminą wiejską w wykonaniu jej zadań. Organem uchwalającym w gromadzie były: rada gromadzka, albo zebranie gromadzkie /Rada gromadzka powoływana była w gromadach liczących ponad 200 mieszkańców/. Organem wykonawczym w gromadzie był sołtys lub jego zastępca. W okresie okupacji hitlerowskiej rozporządzenie generalnego gubernatora z dnia 29 listopada 1939 r. o zarządzie gmin polskich, podporządkowało władze gminne okupantom. Wójt był powoływany na drodze nominacji. Jako organ opiniodawczy przewidziana była rada przyboczna wójta, także pochodząca z nominacji. W tym okresie gmina nie posiadała samorządu. Zadania gminy polegały na pomaganiu okupantom w ściąganiu surowców, żywności i siły roboczej. Na skutek zaistniałych przemian społecznych po zakończeniu II wojny światowej wydane zostały: ustawa z 11 IX 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych oraz dekret o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego z dnia 23 XI 1944 r., które nawzajem uzupełniały się i pozostawały ze sobą w ścisłym związku. Wprowadziły one w ustrój gmin wiejskich istotne zmiany. Dekret o samorządzie terytorialnym nie budował w całości od nowa samorządu terytorialnego polskiego tylko istniejącą już organizację samorządową ujednolicił drogą częściowej zmiany przedwojennych przepisów o samorządzie terytorialnym. Gminy wiejskie miały w tym czasie dwa organy ustrojowe: a/ gminną radę narodową jako organ stanowiący i kontrolujący b/ zarząd gminy jako organ wykonawczy GRN Gminna Rada Narodowa składała się:1. z przedstawicieli delegowanych przez organizacje polityczne i gospodarcze, zrzeszenia zawodowe i społeczne działające na terenie gminy, 2. z dokooptowanych przez GRN, na wniosek jej prezydium, przedstawicieli wojskowości, nauki, literatury itp. /1/6 ogółu rady/. Działalność GRN mogła obejmować wszystkie sprawy polityczne o znaczeniu lokalnym, o ile nie były wyraźnie zastrzeżone kompetencje władz państwowych. Terytorialnie obejmowała zakresem działania obszar całej gminy. Kompetencje GRN określały nadal art. 33 dekretu o samorządzie terytorialnym, art. 43 z 1933 r., oraz art. 28 i 29 ustawy o radach narodowych. Gminna Rada Narodowa wybierała ze swego grona prezydium złożone z przewodniczącego, jego zastępcy i trzech członków. Prezydium miało wyłączne prawo reprezentowania GRN i występowania j w jej imieniu. Ponadto: 1.zajmowało się kontrolą działalności instytucji, zakładów i urządzeń podległych GRN. 2.przygotowywało miesięczne sprawozdania z działalności GRN 3.czuwało nad wykonywaniem uchwał 4.układało porządek obrad GRN itp. Gminne Rady Narodowe podlegały Powiatowej Radzie Narodowej, która miała prawo kontroli i inspekcji działalności GRN. Organem wykonawczym GRN był zarząd gminy, który składał się z wójta, podwójciego i trzech członków zarządu, wszystkich wybieranych przez GRN. Zakres działania zarządu gminnego był dwojaki: a/ zakres zarządu kolegialnego b/ zakres działania zarządu gminnego jednoosobowego. Kolegium zarządu gminnego składało się z wójta, jego zastępcy i 3-ch członków zarządu. 0 zarządzie gminnym jednoosobowym można było mówić tylko wtedy, gdy wójt występował i działał w charakterze zarządu gminy.
Do zadań zarządu gminy należało:
1. ustalanie planu wykonania budżetu
2. uchwalanie regulaminów dla siebie, oraz udzielanie na żądanie
wójta, opinii o regulaminach i instrukcjach dla urzędów, zakładów i przedsiębiorstw gminnych.
3. decydowanie o zaciągnięciu pożyczki krótkoterminowej 4. ustalanie sposobu wykonania uchwał rady gminnej
5.rozpatrywanie i zatwierdzanie składanych ofert,
W roku 1950 dla zapewnienia większego udziału mas ludowych w rządzeniu państwem i skupienia w radach narodowych władzy ludowej w terenie zostały powołane na mocy ustawy z dnia 20 III 1950 r. terenowe organa jednolitej władzy państwowej. Jednocześnie zostały zniesione dotychczasowe urzędy władz terenowych I i II instancji. Dotychczasowe funkcje Zarządu Gminnego przejęło Prezydium Gminnej Rady Narodowej, które istniało do likwidacji gmin t. j. do 1954 r. Organami pomocniczymi były komisje. Rady obradowały na sesjach. Prezydium GRN dzieliło się na następujące referaty: 1.ogólno-administracyjny 2.budżetowo-finansowy, 3.socjalno-kulturalny, 4.gospodarki komunalnej, 5.rolnictwa, 6.akta stanu cywilnego. W ramach dalszej decentralizacji jednolitych organów władzy ludowej ustawą z dnia 25 IX 1954 r. powołane zostały prezydia gromadzkich rad narodowych. Scope and content Akta z lat 1913-1939:książka uchwał 1914 -1936 Sygn.1 Książka uchwał zebrań miasteczka Ćmielowa, Komisja Drogowa Akta dot. szkolnictwa w Ćmielowie 1936-1938, 1913-1917 sygn. 2-3, Księga protokołów Komisji drogowej Akta dot. opłat i działalności szkół, Akta stanu cywilnego 1916-1932 sygn.5-29,304-305 Wykazy urodzonych, zaślubionych i zmarłych w gminie Ćmielów, Budżet 1925-1939 sygn.30-40-Budżet i sprawozdania rachunkowe gminy. AKTA Z LAT 1940-1945: Statystyka rolna 1939-1940 sygn.41-42 -Wykazy statystyczne dot. rolnictwa, Akta podatkowe z 1941-1942, sygn.43-45-wykazy podatku gruntowego. AKTA Z LAT 1945-1950: I. Dział Organizacyjny 1945-1950 sygn.43-56 Sprawozdania sytuacyjne, pieczęcie urzędowe, wybory radnych, sprawozdania z działalności gminy, protokoły z kontroli GRN, wykazy zniszczeń wojennych, majątek gminy, II. Dział Finansowo-Budżetowy 1945-1950 sygn.57-66-Budżet i sprawozdanie z jego wykonania, dochody gminy, III. Dział Gospodarki Gminnej 1945-1950 sygn. 67-72 -drogi i place publiczne, IV. Rolnictwo 1945-1950 sygn.73-80- Parcelacja majątków, wykazy wyjeżdżających na Ziemie Zachodnie. Akcja siewna (sygn.73), statystyka rolna, zestawienie powierzchni rolnej, wykazy gospodarstw. V. Weterynaria i hodowla 1947-1950 sygn.81-83, zestawienie zwierząt domowych, wykazy pogłowia. VI. Przemysł i handel 1945-1948 sygn.84-87 Wykazy przedsiębiorstw, warsztatów, młynów VI. Dział Administracji Społecznej 1945-1950 sygn. 88-104 Akta dot. kultury i sztuki, szkolnictwa, społecznej zdrowia publicznego, opieki społecznej, wykazy strat, wykazy poległych .VIII. Dział administracyjny 1945-1950 sygn.105-154 Wykazy USC, księgi meldunkowe i rejestry mieszkańców, Akta z lat 1950-1954: Organy kolegialne 1952-1954 sygn. 155-186,307-312, Protokoły z sesji Gminnej Rady Narodowej w Ćmielowie, protokoły z posiedzeń Prezydium, protokoły Komisji Gminnej Rady Narodowej, Dział Finansowo-Budżetowy 1950-1954 sygn.187-267,313-316, Budżet gminy i sprawozdania rachunkowe, rejestry wymiarowe podatku gruntowego, Dział Socjalno-kulturalny 1950-1954 sygn.268-275 Sprawy dot. szkół i placówek kulturalnych, Zdrowie Publiczne 1953-1954 sygn.276-277 Zdrowie publiczne i akcja sanitarno-porządkowa, Gospodarka Komunalna 1953-1954 sygn.278-285 Plany remontów, drogi, place, ulice, sprawozdania z zakresu GKiM, Rolnictwo 1951-1954 sygn.286-299, 306 Spisy użytków rolnych, spisy zwierząt, sprawy leśnictwa i wodno melioracyjne, Przemysł 1951-1954 sygn.300-302-Wykazy przedsiębiorstw, młynów, zakładów rzemieślniczych Supplementary information - brak danych -

No.	Name	Units	Dates	Number of scans
	Units without series	316		0

Units without series::

Number of units per page

Reference code	Title	Dates
24/10/0/-/1	Książka uchwał zebrań mieszkańców miasteczka Ćmielowa	1914-1936
24/10/0/-/2	Čmelewskago Gminnago Uprawlenja o načalnych učiliščach	1913
24/10/0/-/3	Kniga dla zapisywania učiliščich sum po posadu i gminie Čmelew	1915
24/10/0/-/4	Akta tyczące się szkół w gminie	1917
24/10/0/-/5	Wykaz urodzonych, zaślubionych i zmarłych parafii Wszechświętej gm. Ćmielów za lata 1916, 1919, 1920, 1921, 1922	1916-1922
24/10/0/-/6	Wykaz urodzonych, zaślubionych i zmarłych w parafii Ćmielów	1913-1954
24/10/0/-/7	Wykaz narodzonych, zaślubionych i zmarłych w parafii Ptkanów gm. Ćmielów	1917
24/10/0/-/8	Wykaz urodzonych, zaślubionych i zmarłych w parafii Wojciechowice gminy Ćmielów	1917
24/10/0/-/9	Wykazy narodzonych i zmarłych w parafii Wszechświęckiej gminy Ćmielów	1917
24/10/0/-/10	Wykazy Urzędników Stanu Cywilnego, zaślubionych, urodzonych i zmarłych w roku 1927	1927
24/10/0/-/11	Wykazy Urzędników Stanu Cywilnego, zaślubionych, urodzonych i zmarłych za 1929 rok	1929
24/10/0/-/12	Wykazy urodzony w parafii Ćmielów	1930
24/10/0/-/13	Wykazy zaślubionych w parafii Ćmielów	1930
24/10/0/-/14	Wykazy zmarłych w parafii Ćmielów	1930
24/10/0/-/15	Wykaz urodzonych w parafii Ptkanów gminy Ćmielów	1930

1 2 3 4 ... 9 10 11 12 13 ... 19 20 21 22

Akta gminy Ćmielów

Amount of archival material

Amount of non-archival material