Collection:
73/3/0
Akta gminy Żyrardów - Wiskitki
Akta gminy Żyrardów - Wiskitki
| Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Grodzisku Mazowieckim | |
| - brak danych - | 1864-1954 |
| - brak danych - | 1864 - 1954 |
| - brak danych - | tak |
| administracja ogólna - akta gmin i gromad |
polski rosyjski |
| inwentarz książkowy | Yes | 2452ja |
W 1866 r. powiększono ilość guberni z pięciu do dziesięciu. 29.IX.1866 r. ukazało się postanowienie komitetu urządzającego w Królestwie Polskim o podziale miast i gmin w powiatach. Na mocy tego postanowienia, wskaład powiatu grodziskiego /później błońskiego/wchodziły następujące jednostki administracyjne: miasta - Grodzisk, Błonie, Nadarzyn, Mszczonów, Wiskitki oraz gminy: Radzików, Pass, Helenów, Wólka Grodziska, Młochów, Skuły, Radziejowice, Piekary, Kaski i Żyrardów.
Władze carskie ukazem 21.VI.1869r. pozbawiły praw miejskich 338 miasteczek z ogólnej ilości 452 miast Królestwa Polskiego. Do wykonywania powyższego ukazu upoważniony został Komitet urządzający, który 1.IV.1870 r. wydał postanowienie pozbawiające 26 miast guberni warszawskiej, praw miejskich. W powiecie błońskim w osady przekształcono Wiskitki, które utworzyły samoistną gminę oraz Nadarzyn włączony do gminy Młochów.
W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku administracyjnie w skład gminy Żyrardów wchodziło 18 wsi, 4 folwarki i 3 mniejsze osiedla, razem 25 jednostek administracyjnych. Były to wsie: Benenard, Bieganów, Henryszew.
W XIX i w początkach XX wieku fabryka wyrobów lnianych w Żyrardowie była jedynym i podstawowym miejscem pracy dla mieszkańców gminy żyrardowskiej. Wynikało to z ogólnego faktu niskiego stopnia uprzemysłowienia ziem polskich i braku innych większych zakładów przemysłowych w lewobrzeżnej części guberni warszawskiej. W 1897 r. na terenie gminy Żyrardów była 1 cegielnia, 8 leśniczówek, 5 karczem i 9 młynów w tym dwa parowe. Obok dokumentującej fabryki wyrobów lnianych i na bazie ekonomiczno-społecznej przez nią stworzonej zaczęły powstawać na terenie gminy Żyrardów drobniejsze zakłady o charakterze raczej usługowym. Rozwijały się placówki komunikacji i łączność. Rosło znaczenie stacji Ruda Guzowska. W 1907 r. stacja otrzymała oficjalną nazwę Żyrardów" Obok dworca znajdował się urząd pocztowo-telegraficzny. We wsi Teklinów uruchomione zostały trzy garbarnie przez braci Szmidtów. Także w 1908 roku był czynny w Rudzie Guzowskiej browar stanowiący własność M.Feinberga. W 1910 r. uruchomiona została gorzelnia i reaktywikacja spirytusu i wódek, której właścicielami byli bracia Dawid i Mejer Pines oraz Hersz Wein.
W dniu 9.XI.1916 r. na mocy rozporządzenie szefa administracji niemieckiej, z terenu gminy wydzielono osadę fabryczną Żyrardów, Rudę Guzowską, Teklinów i Podlas, tworząc z nich nową jednostkę administracyjną miasto Żyrardowa. Gminy Żyrardów i Wiskitki, 14.VIII.1919 r. weszły w skład utworzonego wówczas województwa warszawskiego. 22.III.1924 roku z gminy Żyrardowa wyłączono Kozłowice Staro-Przydatki, część Rudy Guzowskiej, Piotrowinę, Dobra Sokule oraz gromady Wiskitki część nadleśnictwa Skuły, włączając je do miasta Żyrardowa.
Dalsze zmiany administracyjne miały miejsce w roku 1939. Na mocy rozporządzenia Ministra Spraw wewnętrznych z dnia 28.II.1939 rok. O zmianie granic gmin wiejskich w powiecie błońskim, z dniem 1.IV.1939 r. zostały zniesione gminy wiejskie, Wiskitki i Żyrardów. Z terytorium ich utworzono nową gminę wiejską Żyrardów-Wiskitki z siedzibą Zarządu Gminnego w mieście Żyrardowie. Na mocy tego samego rozporządzenia z gminy wiejskiej Guzów w powiecie błońskim wyłączono gromadę Łubno i włączono ją do nowoutworzonej gminy wiejskiej Żyrardów-Wiskitki.
W listopadzie 1939 roku powiat błoński wraz z grodziskiem, Żyrardowem i Mszczonowem przyłączono do powiatu sochaczewskiego. W powiększonych powiatach utworzono ekspozytury starostw tzw. Komisariaty wiejskie i zachowano dotychczasowe gminy, w tym gminę Żyrardów-Wiskitki.
Dalsze zmiany administracyjne nastąpiły w 1948 r. 23.II. na podstawie uchwały Rady Ministrów, utworzono w miejsce zniesionego pow. błońskiego powiat grodzisko-mazowiecki, na terenie którego znalazła się gmina Żyrardów -Wiskitki z siedzibą z Żyrardowie. Z terenu powiatu wyłączono miasto Żyrardów tworząc powiat miejski. W skład gminy Żyrardów -Wiskitki wchodziły następujące gromady: Benenard, Bieganów, Feliksów, Grondy, Henryszew, Józefów, Kozłowice-Stare, Kozłowice -Nowe, Łubno, Mariampol, Piotrowina, Sade Budy, Sokule, Tomaszów, Teklinów, Wiskitki. Ustawa z dnia 25.IX.1954 r. o reformie podziału administracyjnego wsi, likwidowała gminy i powołała nowe jednostki administracyjne- gromady.
Zgodnie z art. 6 ukazu o urządzeniu gmin z 2.III.1864 r. w gminach i gromadach, administrację powierzono zebraniom gminnym i gromadzkim oraz osobom przez te zebrania wybranym.
Na administrację gminną składały się: zebrania gminne, wójt gminy, sołtysi, sąd gminny ławników. Gminy mogły mieć pisarzy gminnych, poborców podatków, inspektorów szkółek i szpitali, gajowych i stróżów pól gminnych. Zebranie gminne składało się ze wszystkich pełnoletnich gospodarzy, posiadających przynajmniej trzy morgi ziemi. Ze składu zebrań gminnych wykluczeni byli: miejscowi sędziowie pokoju, duchowni i urzędnicy policji powiatowej. Do kompetencji zebrań gminnych należało między innymi: 1/wybór wójta, ławników, pisarza i innych urzędników, 2/podejmowanie uchwał dot. wszystkich interesów gospodarczych i innych całej gminy, 3/ustalenie i rozkład podatków oraz składek ogniowych, rozporządzanie majątkiem gminy.
Władzę wykonawczą na terenie gminy sprawował wójt, któremu podlegali sołtysi. Do kompetencji wójta należały: sprawy policyjne czyli ogłoszenia rozporządzeń, troska o bezpieczeństwo i porządek publiczny, wykonywanie wyroków sądu gminnego i innych władz sądowych, egzekwowanie wszelkiego rodzaju należności, czuwanie nad całością zajętych w gminie z mocy wyroków sądowych nieruchomości i ruchomości oraz sprawy gminne i administracyjne jak zwoływanie zebrań gminnych, wykonywanie uchwał, czuwanie nad stanem dróg i mostów, nadzór nad sołtysami i innymi urzędnikami, zarządzanie funduszem gminnym oraz nadzór nad szkołami, szpitalami i ochronkami.
W okresie do 1939 roku organizacja administracji terenowej Polski przedstawiała typ administracji opartej na pionie administracji rządowej i administracji samorządowej. Gmina stanowiła jednostkę samorządu terytorialnego, a podstawy jej organ wykonawczy - wójt. Podstawy ustroju samorządu powiatowego, gminnego oraz gromadzkiego unormowane zostały jednolicie dla całego państwa ustawą z 1933 roku. Stanowiącym organem samorządu w gminach były rady gminne. Organem wykonawczym był zarząd gminy, na czele którego stał wójt. Zarząd gminy w sprawach "własnych"tj. samorządowych, gdyż sprawy zlecone rządowe należały wyłącznie jednoosobowo do wójta. Organem uchwałodawczym w gromadach /do 200 mieszkańców/ było zebranie gromadzkie, w gromadach większych - rady sołeckie. Organem wykonawczym gromady był sołtys, wybierany był przez zebranie lub radę gromadzką na 3 lata. Wybór sołtysa podlegał zatwierdzeniu przez starostę. Organa gromady działały pod bezpośrednim nadzorem wójta. Nadzór państwowy nad działalnością gromady wykonywał Wydział Powiatowy. Po wyzwoleniu Manifest z 22 lipca 1944 r. zapowiadał sprawowanie władzy PKWN przez wojewódzkie, powiatowe, miejskie i gminne rady narodowe oraz upełnomocnionych przedstawicieli rządu.. Organizację i zakres działania rad narodowych uregulowała ustawa z 11.IX.1944 r. oraz dekret o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego z 23.XI.1944 r. w gromadach funkcje administracji rządowej na zasadach administracji zleconej, wykonywali wójtowie. W latach 1944-1950 stan prawny i organizacja władz administracyjnych zachowały zasadnicze elementy stanu przedwojennego.
W 1950 roku zniesione zostały zarządy gmin i stanowisko wójta, władze w gminie przejęły gminne rady narodowe 1954 roku gminne rady narodowe zostały zlikwidowane i z dniem 1.01.1955 roku powołane zostały gromadzkie rady narodowe. Protokóły i uchwały zebrań gminnych, spisy i wykazy cudzoziemców, akta obrazujące przebieg wyborów wójtów, sędziów gminnych i sołtysów, wykazy aresztowanych na terenie gminy, spisy osób zesłanych na Sybir, księgi ludności stałej, wykazy gospodarstw, folwarków i miejscowości, rejestr pomiarowy gruntów, materiały dot. szkolnictwa, wykazy szkół, bibliotek i czytelni, spisy nauczycieli, uczniów, wykazy zakładów przemysłowych, warsztatów rzemieślniczych, młynów, lasów, zarządzenia i ogłoszenia władz niemieckich, wykazy osób zamordowanych, wykazy grobów, ewidencja ruchu ludności, akta finansowe, akta budowlane-zezwolenia, rejestry poborowych, gromadzkie książki meldunkowe, protokóły GRN - brak danych -
Amount of archival material
2452
2452
0
18.60
18.60
0.00
Amount of non-archival material
0
0.00
- brak danych -